BURSA’yı kuran, bilhassa ilk içme suyu şebekesini yapan Kartaca Kumandanı (Hannibal) Anibal’dir. Bursa’nın ilk kurulduğu yer, Hisar, Orduevi ve civarıdır.
Pınarbaşı Menbaına göre; Anibal’in kurduğu künk şebeke, günün ihtiyaçlarını karşılamak için Osmanlılar ve Cumhuriyet devirlerinde genişletilmiştir. Şehir büyüyüp Hisar’ın dışına yayıldıkça Pınarbaşı Menbaı ihtiyaca cevap vermemeye başlamıştır. Bu durumda Şehrin su ihtiyacı Uludağ’dan karşılamıştır.
Başkent, Edirne ve İstanbul’a taşınmadan evvel, Bursa’da iken, şehrin bugünkü belediye hizmetlerini kadılar ve devletin başı olan padişah yapar veya yaptırırdı. Payitaht, Edirne’ye oradan da İstanbul’a taşındıktan sonra bu hizmetleri diğer devlet hizmetleri ile beraber kadılar yürütmüştür.
evden eve akan geleneksel Bursa çeşmeleri
Yalnız şehrin su ihtiyacı karşılamak mahalle bazında olup, bu görev de aslen mahalle muhtarlarına aitti. Mahalle muhtarı, yetecek miktarda suyu bulup mahallesine getirir ve gerekli yerlere sokak çeşmesi yapardı. Eğer suyun debisi fazla ise evden eve akan geleneksel Bursa çeşmesi tipinde şebeke yaptırırdı. Evden eve akan çeşmenin dağarından (bir nevi çeşme yalağı) herhangi bir kapla dışarı alınan su, komşuya giden akar suyu kirletmemek için dağarın dışında kullanılırdı. Suyun isalesi, şebekenin yapılması ve bakım masrafı, muhtar tarafından mahalleliden toplanan ve mahalle sandığında bulunan paradan karşılanırdı. Eğer bulunan su çok fazla ise, su komşu mahallelerle birleşilerek getirilirdi. Böyle durumlarda suyun isale ve işletme masrafı da mahalleler arası kurulan ‘Mahallat Komisyonu’ tarafından karşılanırdı.
Günümüze kadar ulaşabilen birkaç ev çeşmesinin dışında ayrıca Bursa merkez Osmangazi ilçesi Hisar semti Kırkodalar mahallesinde bir evin bahçesinde bulunan eski çeşme kalıntısı. Prusa’nın (Bursa) kuruluşunu planlayan ve uygulayan Kartacalı asker, bilim ve devlet adamı Hannibal tarafından yaptırılan su şebekesinden kalma olduğu öne sürülmektedir. Zamanında, Pınarbaşı kaynağından beslenen çeşme, bu kaynağın kent içme suyu şebekesine alındığı 1957 yılından beri kurudur.
Bileşik kaplar sistemine göre çalışan çeşme hemen hemen ilk halini muhafaza etmektedir. Çeşme, yaklaşık 1,5-2 dönümlük bir avlunun içerisinde on üç basamak merdivenle inilen bir yeraltı çeşmesidir. Bir merdivenle, suyun biriktiği, yaklaşık 0,70 X 1,5 X 1,5 metre boyutlarındaki bir hazne (dağar) ile, yanında, üzerinde dolaşılan, dağarın boyunda, 0,60 – 0,70 metre genişliğinde bir platforma inilir. Haznenin dibinde, suyun birinden girip diğerinden çıktığı iki adet delik vardır. Sistem bileşik kaplara göre evden eve akacak şekilde olduğundan, dağardaki çıkış deliği, komşu evin dağarının yüksekliğine göre terazilenmiştir. Dolaşma platformunun sonunda, içerinin aydınlatılmasını sağlamak için, bir lambalık veya mumluk bulunmaktadır.
Bunun dışında, Türk ve İslam örf ve adetlerine göre hayır için mahallelerde sokaklara su getirip çeşme yapan kişiler bulunmaktaydı.
Projesi 1905 yılında, devrin Bursa Valisi Reşit Mümtaz Paşa tarafından yapılan Gökdere İsale Hattı ve Şebeke inşaatının bitimine kadar Bursa’nın su ihtiyacı bu şekilde karşılandı. 1911 yılında tamamlanan çalışma ile ; bir dere kaptajı, dere geçit köprüleri ile beraber 1500m. İsale hattı, bir filtre, iki adet 1000 tonluk depo, 75 km. şebeke hattı ile 150 adet sokak çeşmesi faaliyete geçmiştir.
Bu çeşmeleri görünce eskiden her sokak başında varolan çeşmeler aklıma geldi. Bursa halkı eskiden pek çok şeye para vermek nedir bilmezdi.Çok çok garip gelirdi bazı şeyleri satın almak. Mesela asla dut ve şeftali yemek için para verilmezdi. Aynı şey Su içinde geçerliydi. heryerde buz gibi suyu akan çeşmeler vardı. Şimdi pek çoğu kapandı gitti. Evliya çelebinin seyahatnamesinde Bursa hakkında söylediği bir sözü aklıma geldi.
“…Velhasıl Bursa sudan ibarettir…”
Çocukluğumda sokak çeşmelerinden gürül gürül su akan Bursayı özledim. Hala Suyumuzu ve Bursa habitatını korumak için geç değil.
Bursa’nın suyu Bursalılarındır.
Bursa Uludağ’dır, Uludağ Bursa’dır…
Yoksa Evliya Çelebi’nin sözleri masal olarak kalacak gibi…
Yararlanılan Kaynak : wow turkey
